Эмээ, хүү нь одоо алзахгүй ээ...

-Өрөмтэй талх...

Эмээгийн хоовон нь босоорой. Цай ундаа уу. Өрөмтэй талхыг нь эмээ нь бэлдчихлээ гэж хэлэхэд нь орноосоо суга үсрээд л босох гуравхан настай сахилгагүй хүү нь өнөөдөр 25 хүрчээ. Эмээгийн маань тэр өрөмтэй талх миний амьдралын хамгийн сайхан амттан. Үнэхээр салахын аргагүй гээч. Цадна гэж лав байдаггүйсэн. Бодвол сэтгэл маань цаддаггүй л байсан байх. Одоо ингээд бодох нь ээ таныхаа энгэрт наалдаж, дээлний тань үнэрт дасал болсон тэр хүүхэд нас минь яг л өчигдөрхөн болоод өнгөрчихсөн юм шиг тод санагдах юм.
Эмээ бид хоёр гурван үнээтэй байлаа. Бид хоёр ч гэж дээ, эмээгийнх маань гурван үнээтэй. Гурвуулаа бор хүрэн. Тэр гурван бор хүрэн үнээ гурвуулаа миний хамгийн сайн найз. Дээр нь бас хоёр тугал. Ямар хөөрхөн гээч. Ээж ааваасаа илүүтэйгээр эдгээр үнээ тугалнуудтай өсөж том болсон хүн дээ би.
Ээж маань бүр бага байхад минь, ой гарантай л байсан байх Чех гэдэг улс руу явчихсан юм. Харин аав ажил ихтэй болохоор бүр орой л ирнэ. Ямар юмных нь нялх намайг асарч чадах билээ дээ, ажлаа яая гэж байгаа хүн. Ингээд л би эмээтэйгээ амьдрахаар болж, эмээ намайг өсгөсөн юм даа. Бага байхдаа ч эмээгийнхээ үйл тамыг ч нэг сайн идсэн юм шиг байна лээ дээ би гэж хүн. Уйланхай бас дээр нь их иддэг болохоор байсхийгээд л эмээ маань даавуу бид хоёрыг цэвэрлэх ажил гарна. Дээр нь намайг аргадна. Үгүй бол уйлаад л байна шүү дээ. Уйланхай гэж жигтэйхэн. Бодвол ээж маань бүр нялхаас минь харийн оронд амьдралынхаа төлөө ажил хийхээр явсан болохоор эхийн сүү, халамж үгүйлэгдсэн болоод л их уйлдаг байсан байх даа. Удахгүй хөлд орж дайсны цэрэг болж, эмээгийн уур, арга хоёрыг зэрэг барж эхлэх нь тэр ээ. Аяга мөн ч олныг хагалсандаа. Ширээн дээрээс татах бол энүүхэнд. Арай хийн үнээгээ саагаад, оруулж ирээд тавьсан наймын хувинтай сүүн дотор нь боорцог, талх, хог шороо гээд элдвийн юмыг хийчихнэ. Хэн хийсэн гэж асуувал мэдэхгүй гээд л гүрийнэ. Надаас өөр хэн байх вэ дээ. Ямар эмээ бид хоёроос өөр хүн байгаа биш. Нэг хоёр удаадаа эмээ дуугүй өнгөрөөнө. Удахгүй үйлдэл дээр нь барих гэж наймын хувинтай сүүгээ албаар гэрт оруулж тавиад өөрөө алсаас нууцхан харж суугаад баригдахаар нь очиж гарын минь алгыг дээш нь харуулаад суран бүсээр ороолгодог байснаа эмээ хожим нь хуучилж билээ.

Тэр суран ташуурыг би юм л болбол аваад нуучихна. Эмээ надаас хаана хийчихсэн бэ гэж асууна. Яалаа гэж зааж өгөх вэ дээ. Дараа нь буруу юм хийвэл ташуурдуулна гээд урьдчилаад нуучихсан юм чинь. Энэ үед эгч нар бас надтай хааяа хамт эмээгийнд байдаг байлаа. Миний төрсөн эгч, бас ээжийн ахынх нь хүүхэд гээд аниагийн үеийн нэг эгч хамт байдаг болов. Эмээ намайг хоёр эгчээс өмөөрнө гэж жигтэйхэн. Тэр хоёр ч сахилгагүй гэж аймар. Надаас лав олон удаа суран бүсдүүлсэн байх. Тэгээд болоогүй өөрсдийнхөө хийсэн буруу үйлдлээ хөөрхий юм ч гүйцэт ойлгохгүй надруу бухаж байгаад эмээд бүр ч сайн ташуурдуулна даа. Энэ муу жаахан юм юугаа мэддэг юм та хоёрын буруу гээд л хоёр эгчийг суран бүсээ бариад л элдэж гарна даа. Аргаа бараад хоёр эгч сүүлд суран бүсийг нь нуудаг болсон. Гэвч эмээ яаж хийгээд л өөр суран бүс гаргаж ирээд л хоёр эгчийг хашраачихдаг байж билээ. За энэ ч яахав.

Эмээ бид хоёрын өдөр бүрийн амьдрал ер нь нэг хэвийн л гэлтэй. Өглөө хоёулаа маш эрт босно. Босоод эхлээд өөрсдөө цай ундаа уучихаад дараагаар нь хэдэн үнээ тугалнуудаа хооллоно. Энэ миний хамгийн хийх дуртай ажил байж билээ. Өглөө эрт өрөмтэй талхаа гартаа бариастай чигээрээ малын саравч руугаа гүйж хэдэн үнээ, тугалнууддаа өвсийг нь өгч хооллоно. Заримдаа барьж явсан талхаа газарт унагаад эмээд аашлуулна. Хааяа тэр муу том бор халзан үнээ гарнаас минь булаагаад идчихдэг байсныг яана. Уйлаад л эмээ дээрээ ороод дахиад нэг өрөмтэй талх аваад гараад нөгөө хэдэн үнээнүүддээ гайхуулж гарна даа. /Бодвол ойлголцдог л байсан юм байлгүй/

-Дахиад сүүгээ асгахгүй ээ...

Сахилгагүй ч дэндэж эхэллээ дээ. Ёстой нөгөө Дайсны цэрэг гэгч нь би боллоо. Эмээ бид хоёр сүүгээр тасрахгүй ээ. Өглөө бүр гурван үнээгээ сааж шинэхэн сүүгээр сайхан сүүтэй гэгч нь цай чанаж ууна. Эмээ маань цайг сүүтэй бас аагтай уух их дуртай. Манай гурван үнээний сүү гэж янзын өтгөн. Хэдий наймын хувин нь дүүрэхгүй ч, талаасаа илүү л гарсан бол эмээ бид хоёр өнөөдрийнхөө цайтай, маргаашийнхаа өрөмтэйгээ л гэсэн үг. Би гэж бас бүтэлгүй юм наймын хувинтай сүүг нь би би би... гэж зөрүүдэлж эмээгээсээ булааж авч өргөх гэж байгаад хааяа асгачихна. Энэ үедээ бол эмээд нэг сайн суран бүсдүүлнэ дээ. Бөгс улайж гарын алга хорстол сурдуулна. Хашрахгүй ээ, дараа нь сүүгий нь нууцаар аваад гэрт өргөж оруулах гэж байгаад дахиад л асгачихна. Яахав дээ эмээдээ туслах гэсэн миний чадал хүрэхгүй сэтгэл л байхгүй юу. Сүүгээ асгачихвал тэр өдөр цайгүй, маргааш нь өрөмгүй болох үе ч байсан. Жаахан ч бай, их ч бай намайг сүү асгачихаар л эмээ ‘’Тосоор гойж оо’’ гэж ирээд л хуруугаа асгарсан сүүнд дүрж, духандаа хүргэдэгсэн. Бас болоогүй ээ би гэж хүн эмээг хашаан дотроо хэдэн үнээнүүдтэйгээ ноцолдож байх зуур хөргөгчинд байгаа сүүнээс нь хулгайгаар уучихна. Заримдаа хорхой хүрээд хэтэрхий ихийг уугаад азаартахаар болгочингуутаа дээр нь ус хийгээд аривличихдаг. Эмээ эхэндээ гайхаад л яагаад сүү маань шингэрээд, нэг л сайн сүлэгдэхгүй, цай сайхан болохгүй байна аа гээд л амандаа бувтнаад л байдаг байв. Удахгүй миний муу аргыг мэдчихгүй яахав. Цагаан сүүн дээр хар ус холилоо гээд намайг чинь загнаад өрөмтэй талх өгөхгүй гэж шийтгэдэг байгаа. Хамгийн дуртай юмнаасаа салж хагацаж, хоосон талх үмхэн урамгүйхан алхах надад тэр хэдхэн өдөр хэдэн сар жил шиг л урт байсансан.

Заримдаа гурван үнээнээс маань арвин сүү гарч наймын хувин мялхаад л ирнэ. Илүү ч гарах үе байлаа. Тэр үед нь эмээ өөрийн долоон хүүхдүүддээ илүүчилж, надаар хүргүүлнэ. Энэ үед бол яах вэ бас ганц хоёр литр сүү ах эгчийндээ хүргээд өгчих тэнхэлтэй л байсан үе. Бас эмээгийн гудамжны хүмүүс манайхаас сүү авах их дуртай. Өдөр бүр л хаалга нүдэж сүү байна уу, сүү авья гэж хашгирна. Хааяа эмээ сүү ихтэй үедээ зарж л орхидог байж билээ. Харин бага байвал гонж шүү дээ.

-Бага байхын л би эмээгийн хүү байсан, одоо ч би эмээгийн хүү хэвээрээ л байгаа...

Дөрөв гаруй жил эмээгийнхээ дээлийн хормойноос нь зүүгдэж өссөн надад нэг л өдөр шал өөр амьдрал ирж байгаа юм шиг л Ээж маань ирж билээ. ‘’Ээждээ хүрээд ир’’ гэж хэлэх танихгүй гэж бодсон хүний үгнээс дөлсөн би эмээгийнхээ араар нуугдаж бишүүрхэнгүйхэн зогсож байснаа одоо хэр нь тодоос тод санадаг юм. Алс оронд олон жил нялх үрээсээ хол байж байгаад ирсэн ээж нь хүүгээ тамтаггүй их санаа л байх. Гэвч би нялх байхаасаа л эхлээд ээжээсээ хол өссөн болохоор эмээгээсээ холдож чадахгүй л байлаа.

Эмээ маань намайг ээж дээрээ оч гэж хэлээд хүчээр шахуу ээж аав хоёрт өгөөгүй бол би бараг очихгүй байсан ч юм бил үү. Бишүүрхсэн би Эмээ, Эмээ... гэж уйлсаар ээж аавтайгаа явж байснаа бодохоор одоо ч хамаагүй эмээ дээрээ буцаад гүйгээд оччихмоор санагддаг юм. Гэхдээ тэр үед хэдий ээж ааваа дагаад явсан ч эмээгийнхээсээ салдаггүй байж билээ. Юм л болбол хажууханд байгаа эмээгийнх рүүгээ гүйгээд явчихна. Байсхийгээд л алга болчихно, ээж аав хайгаад л эмээгийнд орж ирээд намайг аваад гарна. Заримдаа эмээгийн орон доогуур, ширээн доогуур ороод ч болов багахан хугацаанд эмээгийндээ байна. Эмээгийнд орох болгонд л эмээ надад амттай шимттэй гэсэн бүхнээ өгдөг байсансан.

Энэ бүх дурсамж бүгд ард хоцорч би гэж хүн том эр болдог юм байна. Гэвч эмээдээ тусалдаг сайн хүү хэвээрээ л. Эмээ ч өөрөө намайг дуудаж ‘’миний хүү эмээдээ ус аваад өгөөрэй, эмээдээ тийм юм хийгээд өгөөрэй’’ гээд л дуудна. Эмээдээ туслах нь надад хамгаас илүү сайхан. Хийх юм байвал хийгээд л, идэх юм байвал идчихээд эргээд л гэрлүүгээ харайлгадаг. Эмээгийндээ очих гэж байгаа надад бол хол байх том асуудал биш ээ. Гэвч энэ үед эмээ маань нас нь ахиж, ойр зуурын дөхөөрдөг байсан ажлуудаа ч барахаа байсан юм. Үнээгээ ч саах тэнхэлгүй болж, бие нь аажим аажмаар муудсаар хорвоогийн нар жаргадаг шиг эмээ маань нэг л өдөр намайг орхин одсон. Гэхдээ нар маргааш нь манддаг. Эмээ маань ч миний зүрхэнд эргээд мандсан юм. Бүр үүрд мандсан гээч. Өнөөдөр эмээгийн маань бурхан болсоны 49 хоног нь болж байна. Энэ хугацаанд өдөр бүр би алгасалгүй зул өргөж, эмээгээ хардаг, бас ярьдаг. Миний эмээдээ өргөсөн Зул асахдаа нэг л сайхан. Надтай яриад ч байгаа юм шиг намуухан хэрнээ бадамлан асдаг. Одоо энгээд эргээд бодох нь ээ, эмээтэйгээ байхдаа эдэлсэн бүх аз жаргал минь, дурсамж минь миний амьдралын багш болж явдаг юм. Би бүх л зүйлээ эмээгээсээ сурсан гэж боддог. Миний өдий зэрэгтэй яваа маань ч эмээгийн минь намайг өсгөж хүмүүжүүлсэн сүмбэр уул шиг сэтгэл, сүүн далай шиг хайраас үүдэлтэй гэж би итгэдэг.

Яг одоо энэ мөчид би эмээдээ нэг зүйлийг хэлмээр санагдаж байна. Намайг том болж, насанд хүрсэн цагаас л эмээ надад хандан ‘’амьдрал гэдэг хатуу шүү, хүүхэд шиг биш хүн шиг амьдар, хүлээж биш түрүүлж амьдар’’ гэж сургадаг байсан юм. Тийм ээ хүү нь хүн шиг амьдарна аа. Та санаж байна уу эмээ... Бор халзан үнээгээ саахдаа суудаг байсан цэнхэр модон сандал, өөрөөсөө том наймын хувин бариад тандаа аваачиж өгөх замдаа хэд хэд бүдрээд уначихдаг байсныг. Одоо харин хүү нь амьдралынхаа замд хөл алдахгүй ээ эмээ. Таныхаа захиж сургаж байсан бүхнийг энэ амьдралынхаа туршид, үр хүүхэддээ, үе удамдаа сахин уламжлуулах болно оо. Эмээ хүү нь тандаа хайртай шүү.

Тандаа сөгдөн мөргөмү...

Талх 1000 байтугай үнэд орно

            Өнгөрсөн баасан гаригт бензины үнэ гэнэт 300 төгрөгөөр үнэд орох нь гэсэн яриа чих дэлсэж хамаг нийслэлчүүд маань колонкид хоёр гурван цаг дугаарлан банкаа дүүргэх шиг боллоо. Колонкууд ч энэ үеэр цөм хийгээ биз. Би ч гэсэн шатахуун үнэд орохоос өмнө ядаж байгаа хэдэн төгрөгөндөө шатахуун авах санаатай гэрийнхээ ойролцоох колонки дээр хоёр цаг шахуу дугаарлан байж нэг юм авсан. Зарим нэг колонки нь бүр түгээлтээ түр хугацаанд зогсоож байна гэж ч дуулсан. Сургаар нь өнөөх хэдэн унаанууд нь хүртэл үнээ хөөрөгдөөд амжсан байна билээ. Микро унаанууд доод тал нь 700 болж, жаахан орой бол 1000 төгрөгөөс доош явахгүй гэсэн шүү. Таксинууд ч яаж зүгээр суухав км нь 800 төгрөг болж оодроод амжсан. Тэгсэн харин өглөө нь босоод ажилдаа явж байтал зарим колонки нь л нэмсэн болохоос бүгдээрээ ч арай нэмээгүй л юм билээ.

Ядаж байхад энэ үе улс төрийн хувьд ч манай эдийн засгийн хувьд ч жаахан тиймхэн тогтворгүй үе таараад байгаа. Засаг төр нь хуваагдаж, улс төрийн намууд үзэл бодлоороо хагаралдаж, манай хүнсний нэрийн зарим бүтээгдэхүүний үнэ тогтворгүйгээр хэлбэлзэж, махны үнэ 7000 болтлоо нэмэгдсэн, долларын ханш богинохон хугацаанд 1400 давж, монгол мөнгө маань цаас болох нь гэсэн айдас нөмөрч байна. Удахгүй талхны үнэ 1000 болно. Үүнд бараг гайхаад ч хэрэггүй биз. Долларын ханш одоо буулаа буулаа гээд тэгтлээ доош буухгүй. Харин ч өснө гэдгийг эдийн засагчид хэлээд байгаа. Иймхэн зэргийн юмандаа хяналтаа тавиад хязгаарлалт хийчихэж чадахгүй манай Монголбанк Сангийн яам хоёр өрөвдөлтэй. Одоо тэгээд Засгийн газраас нь Ардчилсан нам гарчих юм бол бүр ч савлах юм байгаа биз. Шинэ сайд томилогдоод тавхан сарын хугацаанд юугаа ойлгоод ямар ажил хийх юм бэ. Ёстой гонжийн жоо голионы ... гэдэг нь болох биз.

Дээрээс нь тэр оюутны тэтгэлэг 70000 төгрөг, ахмадууд болон хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдэд олгох сая төгрөг, өө бас сургалтын төлбөрийн 500 мянган төгрөг нь Монгол тооллын эхэнд тодруулбал цагаан сарын өмнө тараагдах юм гэсэн. Тэгвэл ч хүртээлгүй мань мэт нь хөлд чирэгдээд хэцүүдэх нь хэнд ч ойлгомжтой байна. Цагаан сарын өмнө мөнгө тараахаар ямар зовлон байдгийг хэн ч надаар хэлүүлэлтгүй мэднэ дээ. Хэдэн ул боов авах гэж нэг сарын цалингаа, ганц ууц авах гэж хоёр сарын цалингаараа авч чадвал их юм даа. Одооноос тэр махны үнийг хар л даа. Дуртай нь үнээ өсгөж байна шүү дээ. Аягүй бол Засгийн газар нөөцийн мах гаргаж ирээд худалдаачдын үнийг зохицуулчих нь гэж бодож байгаа. Би яг мэдэж байна. Тэглээ ч тэр махыг хэрэглэх хүн хэд байгаа билээ. Нөөцийн маханд ам сайтай хүн таваас ядаж нэг хүн таарах болов уу даа үгүй юу.

Амьдрахад улам л бэрх болох нь. Төрөөс сургалтын төлбөр гэж авахгүй, тэтгэлэг ч хүртэхгүй, сая төгрөгийн хишиг ч авахгүй мань мэтийн ажилчин ангийн хэдэн бор төгрөгөө сарын бөгсөнд хүлээж суугаа хүмүүст энэ жил ч хатуухан жил болох нь. Энэ хүнд байдлаас салахын тулд мах идэлгүй манжингаараа орлуулаад, такси барилгүй автобусанд чихэлдээд, цагаан сарыг таг дуугүй өнгөрөөхөөс өөр арга алга. Нийгэмд гамшигаас ч хүнд там буй болоод байхад зохицуулахчихаж чадахгүй Засгийн газар нээрээ арай ч дээ. Дуртай үедээ гурван зуугаар нэмэгдээд байгаа үнийг хориглочихож чаддаггүй Эрдэс баялаг эрчим хүчний яам байгаад ч яах юм. Нийгмийн давхаргад хүргэх мөнгөө зөв цагт, зөв замаар өгчихгүй Нийгмийн хамгаалал хөдөлмөрийн яам санаачлагагүй юм аа. Монгол мөнгөө цаас болгоод ногоон мөнгийг од болгоод байгаа Сангийн яам бидэнд ямар хэрэгтэй гэж. Яамдуудаа ажлыг нь хийлгэж чадахгүй байгаа ийм Засгийн газраар ч яах юм. Хамтран зүтгэж ирчихээд салж сарниад ард иргэдээ цаана нь хохирч байгааг мэдэхгүй улс төрийн намуудаар бүр ч яахын бэ...

Эгчээс л боллоо...

-Өлгөц-

            Намайг бага байхад юм даа, сургуульд ороо ч vгvй vед эгч маань тетрис гэгч тоглоомыг єдєржин шєнєжин тоглодог байж билээ. Бvр унтаж амрахаа ч умартаж, хоол ундаа идэхээ хvртэл хойшлуулталаа улайран тоглодог байсансан. Намайг ямар тоглуулах биш хажуунаас нь тоглож байгааг нь харахад нэг л их гоё харагддаг байж дээ тэр үед. Эгч маань тэрийгээ єдєр бvр хийх ёстой ажил шиг л байнга тоглоно. Бvр хичээлдээ явахдаа хvртэл цvнхлээд явдаг байсныг нь яана.

Нэг удаа яарч санадарсан юм уу яасныг нь бvv мэд єнєєх тетрис гэгч тоглоомоо орон доороо мартаад явчихсан байдаг байгаа. Ингээд л надад анх удаа тетрис хэмээх тоглоомыг тоглох боломж олдож билээ. Тоглосон ч гэж дээ, єєрєє ч ойлгохгvй байж гарт дарагдсан товчлуур бvрийг нь чанга чанга дараад л байсан. Нэг мэдэхэд л урдаас нэг бичиг гараад л дахиад шинээр эхэлчихдэг байсан юм. Одоо бодоход ‘’Game over’’ гэж л бичиг гардаг байсан байх даа.

            Орой эгч хичээлээсээ ирээд ‘’миний тетрисээр хэн тоглосон бэ, би паус /pause/ авчихсан байсан юм. Шєнєжин тоглосон хамаг хvч хєдєлмєрийг маань балалчихлаа’’ гэж уурлангуй єнгєєр гэрээр нэг vглэж гарна. Би ч бага байсан болохоор яалаа гэж єєрийгєє илчлэх билээ дээ. Гэм хийгээгvй харцаар, чив чимээгvй л суугаад байснаа одоо ч тод санадаг юм.

Тэр цагаас хойш олон жил єнгєрч, олон ч тоглоомууд бий болж. Эгчийн тетрисийн дараа ах маань мега гэдэг зурагтан дээр гардаг тоглоомоор тоглодог байлаа. Дараа нь сега болсон. Удалгvй Плей Стешн, РС тоглоомууд гээд цаг хугацаа улиран одож, улс орон хєгжихийн хэрээр тоглоомууд улам л гоё болж, ёстой л залуусын хэлдгээр ‘’лайтай’’ болсон гэмээр.

Би яаж зvгээр байхав эдгээр тоглоомуудаар бvгдэнгээр нь цухас оролдож vзсэн толгой. Одоо харин ямар ч сонирхолгvй байдаг нэгэн дээ. Ахтай хамт мега, сега хоёрыг ч элэгдэж, эвдэртэл нь тоглосон доо хєєрхий. Одоо ч эдгээр тоглоомуудыг тоглодог хvн байхыг ч vгvйсгэхгvй юм. Дараагаар нь Плей Стешн гэх тоглоомууд түрж орж ирж байсан санагдаж байна.  

Харин одоо РС гэж байна. Үүнээр ч нэг их тоглодоггvй ч ганц нэг тоглоомыг нь оролддог байсанаа нуух юун. Намайг дунд ангид байх vед л анх РС гэгч тоглоом vvсч байсан. Тухайн vед ангийн нєхдvvд маань РС тоглоомонд их дуртай. Хичээл тараад л хоёр зуун тєгрєг тас атгачихаад гэрлvvгээ биш РС тоглоомын газар луу бєєнєєрєє яаран явцгаадаг байлаа. Тэр болгонд нь дагаж явсаар байгаад ‘’Коонтор’’ гэдэг байлдаантай тоглоомыг анх тоглож сурсан юм.

Єглєє бvр гэрээсээ гарахдаа ээжээсээ нэг зуу, хоёр зуун тєгрєг аваад л гарна. Уг нь завсарлагааныхаа цагаар юм авч идээрэй л гэж өгч байгаа юм л даа. Тэр мєнгєєрєє ганц гєєхий аваад идэхээ мэдэхгүй өнєєх л коонтороо тоглох гээд л хадгалдаг байлаа даа. Удалгүй гэрйинхэндээ баригдлаа. Мэдээжийн хэрэг тоглохоо боль л гэж хэллээ. Аргагүй шүү дээ, хичээл тараад мөд харихгүй өдөр бүр өглөө гараад л орой ирээд байхаар чинь хүүдээ санаа нь зовоо байлгүй. Дээр нь тэр тоглоомны харгайгаар сурлагын дүн маань ч буурсан.

Хэдийгээр өлсєн єлсєн байж єдєржин дайтаж байлдах бага насанд сонирхолтой бас гоё ч ирээдүй энэ тоглоомонд байхгүй гэж ээж маань надад оройжин үглэж гардаг байв. Гэрийн хорионд орж, ээжийн сурны хажууд хичээлээ хийхээс өөр аргагүйд хүрч, намайг хүчээр шахуу л энэ компьютер тоглоомноос холдуулж билээ. Хэрэв яг энэ үед л намайг хүчээр хорьж цагдаж байж зогсоогоогүй бол би ямар ч хүн байх байсан юм билээ гэж хааяа боддог шүү.

Одоо цагт миний энэ замыг туулж ирсэн хvмvvс тухайн vедээ татгалзаж чадаагvйгээс компьютер тоглоомонд ‘’донтогч’’ болсон гээд хэлчихэд нэг их хатуудахгvй болов уу. Зарим нэг компьютер тоглоомын газарт баахан бага насны хvvхдvvдтэй хамт єрхийн тэргvvн, эцэг хvн хvртэл тоглож суух нь энгийн vзэгдэл болсон. Ажлаа тараад гэртээ ирэхийн оронд найз нєхдvvдтэйгээ нийлээд компьютер тоглоом тоглоод алга болчих нь. Амралтын єдєр гэртээ амрахын оронд компьютераас мєн л салахгvй єнждєг хvмvvс их биш ч бас цєєнгvй бий. Аргаа барсан хүмүүс эцэстээ гэртээ тэр тоглоомнуудаа авчирчихаад өдөржин тоглоод ч сууж байж мэднэ.

30 хvрчихээд РС тоглоод явж байгаа хvнийг компьютер тоглоом тоглодоггvй хvн бол буруутгана, тоглодог хvмvvс нь зєвтгєх л байх. Гэхдээ тэр хvнд РС тоглолоо гээд ашиг юу байна вэ. Хоёр цагийн ч ємнє болов гэртээ очоод хань ижилтэйгээ, vр хvvхэдтэйгээ єнгєрvvлэх нь тvvний хувьд аз жаргал нь байх бус уу. Хань ижил vр хvvхэдгvй бол ажил тєрлєє тєлєвлєєд эртхэн унтаж амарч байвал єєрт нь тустай санагдах юм. Яахав дэлхийн хєгжингvй улс орнуудад бол РС тоглоомчин гэж мэргэжил шахуу vнэлдэг ч манай улсад бол тийм биш ээ. Бусад хєгжингvй оронд РС тоглоомоор мєнгє олж, цалинжиж байхад манай улсад зєвхєн алтан цагаа vрж, халаасандах мєнгєє нимгэлж л байна шvv дээ.

Бага насны хүүхдүүд ирээдүйд тэр нь амьдрал нь болох юм шиг улайрч байна. Гэвч тэдэнд PC тоглоом биш, хичээл ном нь л ирээдүйн амьдралынх нь баталгаа болно шүү дээ. Дээр дурьдсан миний ишлэл бол үнэндээ ганц минийх биш олон хүний санаа бодолтой нийлэх ишлэл байх гэж бодож байна. Эцэст нь тоглоом нь Game over биш та өөрөө, аль эсвэл чиний амьдралд ийм үг зурайж байх вий.

Эх орноо цогцлоох залуус маань компьютер дээр тоглож суухад бага насны хvvхдvvд бас арай ч гэмээр РС-г шимтэх болсон нь үнэхээр харамсалтай байна.  Хоёр гурван цаг тоглох бол тэдэнд юу ч биш. Хонуут єнжvvтээр л тогловол нэг юм нойрондоо дийлдээд маргааш нь єнжих байх. Тэдгээр хvvхдvvдэд єєрсдєд нь мєнгє ямар барагтаа байх биш ижий ааваа л зулгаах нь тодорхой. Ижий аав нь аргаа бараад мєнгє єгєхгvй гэж зvтгэсэн ч, найз нєхдєєсєє зээлээд, бvр болохгvй бол ном дэвтэрээ худалдаад ч болов тоглоомныхоо мєнгийг олчихно. Зарим vед худлаа хэлээд ч болов мєнгийг яаж ийгээд л олчихно доо. Хэрэв ийм байдалд хүрсэн бол таны хүүхэд, эсвэл чи донтож эхэлж байна.

Компьютер тоглоомчдын тоглодог тоглоомыг нь ажаад байхад нэг ч дайн байлдаангvй тоглоом гэж vгvй. Бvгд л нэг нэгнээ ялахын тєлєє алах зорилготой тоглоно. Энэ нь эргээд хvvхдvvдийн сэтгэхvйд сєргєєр нєлєєлж, эцэстээ амьдралыг тоглоомтойгоо зvйрлэх нь ч бий.

Гашуун жишээг дурьдахад л саяхан Сүхбаатар дүүргийн 6 дугаар хороо буюу МУИС-ийн Эдийн засгийн сургуулийн урд байрлах 22 дугаар байранд байдаг PC тоглоомын газарт нэгийгээ буудаж, дараа нь өөрийнхөө амийг хөнөөсөн аймшигт хэрэг энэ сарын 8-ны өдөр гарсан. Энэ бол зүгээр нэг тохиолдол биш. Харин бид нарт дохио өгч байна. Гэмт хэргээс гадна сэтгэцийн хүнд зэргийн өвчин туссан хүмүүс эмнэлэгт хүргэгдсэн л байна.

Хэрэв та компьютер тоглоомын газарт ороод хэсэгхэн зуур ажин зогсоход л бага насны хvvхдvvдийн амнаас ‘’чамайг хутгална даа, гар бууны мишок болгоно, тархидна, тэсэлж, дэлбэлнэ’’ гэх мэт харгис хэрцгий vгнvvд амны уншлага мэт дуулдана. Зарим нэгнээс нь хараалын vг урсах нь энvvхэнд. Нэг удаа vхсэн бол эргvvлээд ‘’би чамайг ална даа’’ гэдэг vг амнаас нь хариу болж гарна. Хэдийгээр тоглоомон дотроо ална хядна гэж байгаа ч хєндлєнгєєс сонсож байгаа хvнд эмзэглэм дуулдахыг яана. 

Энэ мэт улс орны минь ирээдvй хойч маань компьютер тоглоомонд хэт их уусч байна. Энэ талаар арга хэмжээ авч нарийн зохицуулалт хийхгvй бол болохгvй санагдана. Хонуут єнжvvтээр тоглодог газруудыг бvр мєсєн хориглочихож яагаад болдоггvй юм бэ. Уг нь хориглосон гэж дуулсан. Тэгвэл яагаад хэрэгжихгүй байна вэ. Эрүүл ахуйн болоод орчин нөхцөл үнэхээр хүнд хэцүү газрууд цаана чинь хотоор дүүрэн хөглөрч байна. Тэнд чинь бага насны хvvхдvvд єсєн хvмvvжиж байгаа. Уг нь тийм газарт тамхины утаа ч, архины vнэр ч байх учиргvй. Гэтэл тийм газар яг тэд байна гээд нарийн тоог хэлэхгvй ч тодорхой хэмжээнд байгааг та бид мэднэ. Хянаж шалгаж, шаардлага шалгуураа тавьж байл даа мэргэжил хяналтынхаан. Мөн хүүхдийн эрхийг хамгаалах нөгөө олон байгууллагууд чинь хаана байна вэ.

Үүний дараагаар бас нэг зүйл байна. Бага насны гэх насанд хvрээгvй хvvхдvvдийн компьютер тоглоом тоглох цагт хязгаар тавих хэрэгтэй байна.  Заавал тав арван цагаар нь, зарим vед хонуулж єнжvvлэн тоглуулах алба байхгvй. Хонуулж єнжvvлэх эрх нь ч тоглуулагчид байхгvй шvv дээ. Ер нь бол насанд хүрээгүй л бол 2-оос дээш цаг тоглуулахгvй байх нь зvйтэй. Мєн энэ олон компьютер тоглоомын газруудыг цэгцэлж, ямагт хяналтан дор vйл ажиллагааг нь явуулахгvй бол єнєєдєр манай улсад энд тэндхийн хашааны буланд, байрны подвальд, байшингийн мухарт vйл ажиллагаа эрхэлж буй єчнєєн олон газрууд байна. Тусгай зєвшєєрєл энэ тэрийг нь тусгайлан олгодог юм бол зохих газарт нь, шаардлага хангасанд нь єгєх нь зvйтэй шvv гэдгийг сануулмаар байна.